Zespół badawczy Centrum Archeologicznego Fundacji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zakończył z sukcesem prace nad dużym projektem, który trwał od połowy 2023 r. W badaniach uczestniczyły także studenci UAM w Poznaniu oraz Uniwersytetu Warszawskiego. Chodzi o rozpoznawcze badania archeologiczne przeprowadzone wzdłuż trasy planowanej budowy drogi ekspresowej S11 na odcinku Oborniki – Poznań wraz z obwodnicą Obornik w województwie wielkopolskim, na terenach położonych w powiatach obornickim i poznańskim. Jej długość wynosi prawie 23 km.
Nadrzędnym celem rozpoznania było zarejestrowanie stanowisk archeologicznych i obiektów zabytkowych zagrożonych planowaną inwestycją drogową i w konsekwencji wytypowanie spośród nich miejsc przeznaczonych do dalszych badań terenowych – wykopaliskowych, polegających na ścisłym nadzorze podczas prac budowlanych bądź badań dodatkowych.
Badania rozpoznawcze polegały na wykonaniu kompleksowej kwerendy archiwalnej źródeł oraz analizie dostępnych danych pozyskanych metodą skaningu laserowego – danych LiDAR (etap przygotowawczy); prospekcji terenu w pasie inwestycji oraz weryfikacji miejsc wytypowanych w trakcie analizy danych LiDAR (etap terenowy) oraz opracowaniu i podsumowaniu pozyskanych materiałów źródłowych (etap gabinetowy).
Pod względem administracyjnym planowana trasa leży w granicy województwa wielkopolskiego, na terenie powiatów: obornickiego – w gminie Rogoźno i Oborniki oraz poznańskiego – w gminie Suchy Las. Przebiega ona przez grunty miejscowości: Jaracz, Parkowo, Rożnowo, Łukowo, Kowanowo, Oborniki, Gołaszyn, Ocieszyn, Maniewo i Świerkówki (powiat obornicki) oraz Chludowo, Golęczewo i Biedrusko (powiat poznański).
Obszar przeznaczony pod inwestycję posiada głównie charakter krajobrazu rolniczego. Jedynie w rejonie Doliny Warty przecina ona większy kompleks leśny. Końcowe fragmenty odcinka biegną po terenach silniej zurbanizowanych, a ostatnie 1200 m po śladzie obecnej drogi krajowej.
W ramach obecnych badań rozpoznawczych, trasę inwestycji sprawdzono na dostępnych skanach powierzchni wykonanych w technologii skaningu laserowego LiDAR. W wyniku analizy punktów LIDAR wytypowano kilkadziesiąt obiektów o charakterystycznej formie terenowej. Ponad to, skaning pozwolił na stworzenie poszczególnych modeli terenu i wizualizacji wytypowanych obiektów.
Następnym etapem były badania powierzchniowe. Prace terenowe polegały na dwukrotnym przejściu trasy inwestycji o szerokości 300 m (po 150 m od osi drogi) w różnych porach roku (jesiennej i wiosennej). Prospekcja objęła także tereny przeznaczone dla węzłów drogowych, miejsc obsługi podróżnego czy pod budowę wiaduktów, a więc o odpowiednio powiększonym zasięgu.
Badaniami objęto zatem pas planowanej drogi wraz z przylegającym terenem (buforem). Trasy przejścia uczestników oraz odkryte znaleziska rejestrowane i lokalizowane były w systemie GPS. W trakcie prospekcji penetrowano dostępne do obserwacji powierzchnie pól i lasów, także o mocno ograniczonej przez roślinność widoczności, weryfikując jednocześnie znane z kwerendy źródłowej stanowiska archeologiczne.
W sumie w wyniku przeprowadzanych prac badawczych (kwerendy źródłowej i prospekcji terenowej), w pasie określonym w umowie i przeznaczonym do badań zinwentaryzowano 149 stanowisk archeologicznych o zróżnicowanej wartości poznawczej i szerokiej chronologii, obejmującej okres od mezolitu(?) po nowożytność. Spośród nich 112 to stanowiska nowoodkryte, a pozostałe 37 znane wcześniej i ujęte w ewidencji AZP.
Z powierzchni stanowisk znajdujących się na omawianym odcinku pozyskano dość liczny ruchomy materiał zabytkowy, reprezentowany przez fragmenty ceramiki naczyniowej, fragmenty kafli, wytworów krzemiennych, polepy i przedmioty metalowe. W trakcie prospekcji na wybranych obszarach wykorzystywano także detektory metalu.
Naszym zadaniem było także dokumentowanie na trasie pozostałości związanych z innymi zabytkami. Należą do nich m.in.: kapliczki, krzyże, pomniki, miejsca pamięci czy zabytki techniki. Poprzedzająca badania terenowe kwerenda źródłowa wykluczyła obecność tego rodzaju obiektów zabytkowych na obszarze inwestycji, które widniałyby w ewidencjach lub rejestrach zabytków.
Stanowiska charakteryzujące się największą wartością naukową z ponadprzeciętną ilością i jakością źródeł, o określonej funkcji i chronologii oraz dogodnym położeniu fizjograficznym, często w pobliżu cieków, wytypowano do wyprzedzających badań wykopaliskowych. Na podstawie zebranych informacji do tej grupy zakwalifikowano łącznie 46 stanowisk archeologicznych.
Z kolei stanowiska również zagrożone budową (znajdujące się w kolizji z trasą planowanej drogi), ale charakteryzujące się nielicznymi źródłami archeologicznymi bądź niewystarczającym lub niepełnym rozpoznaniem przestrzeni reliktowej zaproponowano przeznaczyć do ścisłego nadzoru sprawowanego w trakcie prac ziemnych.
Badania (nadzory) takie powinny dostarczyć bardziej szczegółowych danych o ich charakterze i pomogą wyłonić spośród nich stanowiska do ewentualnych prac wykopaliskowych. Cały obszar inwestycji należy ponadto objąć stałym nadzorem archeologicznym w czasie prowadzenia wszelkich prac ziemnych.
Reasumując, badania prezentowane w niniejszym opracowaniu przyniosły liczny, różnorodny i interesujący materiał poznawczy. Niemniej dotychczasowa praktyka zawodowa, w szczególności przy prowadzeniu badań na inwestycjach drogowych pozwala sądzić, że część stanowisk odkryta zostać może dopiero po odhumusowaniu trasy, gdyż nie są one widoczne dla badacza w trakcie prac powierzchniowych. Dlatego należy podkreślić bardzo istotną rolę w zakresie ochrony konserwatorskiej stanowisk archeologicznych, która przypadnie jednostce prowadzącej nadzory archeologiczne już w trakcie prac budowlanych wykonywanych w terenie.